İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Alır?
İşçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmişse her şekilde kıdem tazminatı almaya hak kazanacaktır. İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi halinde, işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için bu feshin haksız olması gerekir. İşveren haklı nedenlerle iş sözleşmesini feshetmişse veya işçinin yaptığı fesih haksız bir fesih ise işçi, kıdem tazminatına hak kazanamaz.
İşveren Tarafından İş Kanunu Madde 25/II Dışında Fesih
İş Kanunu’nun 14. Maddesinin 1. Fıkrasına göre “Bu kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin işveren tarafından bu Kanunu’nun 25. Maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında…feshedilmesi” halinde kıdem tazminatı hakkı doğar. İşveren tarafından yapılan fesihlerde, bir yıldan fazla kıdemi olan işçiyi kıdem tazminatından mahrum bırakan tek durum, feshin işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle İş Kanunu Madde 25/II uyarınca haklı nedenle yapılmasıdır. Bir diğer anlatımla İş Kanunu madde 25/II dışında işverence yapılan tüm fesihlerde kıdem tazminatı doğar.
İşçi Tarafından İş Kanunu’nun 24. Maddesi Uyarınca Fesih
İş Kanunu’nun 14. Maddesinin 1. Fıkrasına göre işçi, iş akdini İş Kanunu’nun 24. Maddesi uyarınca haklı nedenle feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. Başka bir deyişle, iş akdi işçi tarafından feshedildiğinde kıdem tazminatı hakkının doğabilmesi için bu feshin sağlık nedenlerine (İK 24/I), işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlarına (İK 24/II) veya zorlayıcı nedenlere (İK 24/III) dayanılarak gerçekleştirilmiş olması gerekir.
Sağlık Sebebiyle Fesih Halinde Kıdem Tazminatı Hakkı
Sağlık sebebiyle fesih halinde işçi, kıdem tazminatına hak kazanır. İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi, iş akdini feshedebilir. Örneğin, kimyasal ürünler üreten işyerinde gerekli sağlık kurallarına uyulmadan çalışılmasının talep edilmesi. İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa işçi, iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatını alabilir. İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için sağlık nedenleriyle iş akdini feshettiğini ispatlaması gerekir. İşçi, sağlık nedenleriyle iş akdini feshettiğini ispatlayabilmek için tam teşekküllü devlet hastanelerinden veya üniversite hastanelerinden sağlık raporu almalıdır.İşverenin işlettiği işyerinde ölümcül nitelikte meslek hastalığına yakalanan işçinin iş sözleşmesini feshetmesi halinde kıdem tazminatı alması mümkündür. (Yargıtay 9.Hukuk Dairesi-2014/7648 karar).4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/I.a maddesinde, “İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa” işçinin, süresi belirli olsun veya olmasın iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebileceği belirtilmiştir. Anılan normatif düzenlemede işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshi “iş sözleşmesinin konusu olan işin yapılmasının işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması” olgusuna bağlanmıştır. Bu nedenle fesih hakkının doğması için tehlikenin işin niteliğinden kaynaklanması ve bu tehlikenin işçinin sağlığını veya yaşayışını etkilemesi gerekmektedir. İşçinin rahatsızlığı veya hastalığının işyeri ve iş koşulları ile ilişkisi ortaya konulmalıdır.
Alacakların Ödenmemesi Nedeniyle Fesih ve Kıdem Tazminatı
İşçi, emeğini satarak geçinmektedir. Bu nedenle, maaşının, fazla mesai alacağının veya diğer herhangi bir alacağının ödenmemesi veya sürekli bir şekilde geç ödenmesi halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.Ücreti ödenmeyen işçinin alacağı konusunda takibe geçmesi ya da ücreti ödeninceye kadar iş görme edimini yerine getirmekten kaçınması, iş ilişkisinin devamında bazı sorunlara yol açabilir. Bu bakımdan, işverenle bir çekişme içine girmek istemeyen işçinin, haklı nedene dayanarak iş sözleşmesini feshetme hakkı da bulunmaktadır. Ücretin hiç ya da bir kısmının ödenmemesi bu konuda önemsizdir. Ücretin ödenmediğinden söz edebilmek için işçinin yasa ya da sözleşme ile belirlenen ücret ödenme döneminin gelmesi ve işçinin bu ücrete hak kazanması gerekir. İşçi ücrete hak kazandığı halde ödenmemişse iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı talep edebilir.
İşverenin İşçi Aleyhine Suç İşlemesi ve Kıdem Tazminatı
İşçi, işveren tarafından hakaret, tehdit, cinsel taciz veya mobbinge maruz bırakılırsa, işçinin aile üyelerinden birine kötü sözler söylenir veya aile bireylerinden biri aleyhine suç işlenirse, iş arkadaşlarından biri bu davranışları sergiler ve işçi önlem alınması için bu durumu işverene bildirmesine rağmen işveren gerekli önlemleri almazsa, iş akdi feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.Esasen işverenin işçiye karşı işlediği her türlü suç, işçinin iş akdini feshederek kıdem tazminatı almasına hak kazandırır. Suçun niteliğinin bir önemi yoktur, işçi kendisine karşı işlenen suça katlanmak zorunda değildir. Son yıllarda mobbing olarak adlandırılan, işverenin işçiyi yıldırmak için psikolojik baskı yapması, işyerinde rahatsızlık ve sıkıntı vermesi halinde de işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.
Muvazzaf Askerlik Nedeniyle Fesihte Kıdem Tazminatı Hakkı
İş akdinin işçi tarafından İş Kanunu’nun 17. Maddesine göre süreli fesih yoluyla, uygulamada yerleşmiş deyimiyle
istifa etmek suretiyle sona erdirilmesi halinde kıdem tazminatı hakkı doğmaz. İşçinin istifa etmesi halinde kıdem tazminatı hakkından yoksun kalmasının
istisnalarından biri de işçinin muvazzaf askerlik hizmetine gitmesidir. İşçi, askerlik ödevini ifa edeceği gerekçesiyle iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. (Diğer istisnalar için bknz.
İşçinin yaşlılık aylığından yararlanması*;
kadın işçinin evlenmesi nedeniyle iş akdine son vermesi*)Erkek işçiler, zorunlu askerlik hizmetini yerine getirmek üzere işten ayrılabilirler. İşveren bu gerekçeyle ayrılan işçisine kıdem tazminatını ve diğer tüm alacaklarını ödemek zorundadır. Yargıtay kısa dönem askerlik yükümlülüğünün de muvazzaf askerlik yerine geçtiği gerekçesiyle işçi lehine kıdem tazminatı hakkının doğacağını hükme bağlamıştır. Bedelli askerlik yapanların temel eğitimde geçirdikleri 21 gün çalışma süresinden sayılacak. İşverenin, bedelli askerlik sebebiyle temel askerlik eğitimine katıldığı gerekçesiyle işçiyi işten çıkarma hakkı bulunmuyor. Dolayısıyla muvazzaf askerlik görevini yerine getirmesi nedeniyle işten çıkarılan bir işçinin başta işe iade davası olmak üzere, kıdem ve ihbar tazminatını talep etme hakkı var.
İş Koşullarında Esaslı Değişiklik Nedeniyle Haklı Fesihte Kıdem Tazminatı
İşçinin iş koşullarında esaslı değişiklik yapılması halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.İşçinin, çalışma koşullarında esaslı bir değişiklik gerçekleşmesi halinde işçi, iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatını alabilir. İşyerinin mevcut yerinden uzak bir yere taşınması, işçi nitelikli bir işte çalışırken düz işçi olarak çalıştırılması, mevcut pozisyonuna göre daha düşük pozisyonlu görevlerde çalıştırılması, çalışma saatlerinin olağan dışı değiştirilmesi halinde işçi, iş akdini feshederek kıdem tazminatına hak kazanır.Yönetici pozisyonundaki bir kişiye, işçi olarak işe devam edeceği bildirildiğinde, iş akdini feshetmesi halinde haklı fesih nedeniyle kıdem tazminatı talep hakkı da vardır.İşçinin aynı işyerinde birbirinden oldukça farklı pozisyonlarda çalıştırılması haklı fesih nedeni olup; işçi, iş sözleşmesini feshettiğinde kıdem tazminatına hak kazanır.İşçinin işinde yapılan değişikliğin esaslı bir değişiklik olup olmadığı mahkeme tarafından bilirkişi tarafından araştırıldıktan sonra feshin haklı olup olmadığına karar verilmelidir.
Yaşlılık Aylığı (Emeklilik) veya Toptan Ödeme Almak Amacıyla Fesihte Kıdem Tazminatı
İş Kanunu’nun 14. Maddesinin 1. Fıkrasına göre iş akdinin işçi tarafından “bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla” feshedilmesi de kıdem tazminatı hakkının doğumuna yol açar. İş sözleşmesi hayat boyu işçiyi bağlayabilecek sözleşmelerden değildir. Eğer işçinin yasal olarak emeklilik zamanı gelmişse kıdem tazminatına kendiliğinden hak kazanır. İşçinin, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan yaşlılık aylığı, emekli aylığı, malullük aylığı veya toptan ödeme almak amacıyla sözleşmeyi feshetmesi halinde bu koşul gerçekleşmiş olur. İşçinin kıdem tazminatı hakkının doğabilmesi için iş akdini feshetmesi yeterli olmayıp ayrıca aylık veya toptan ödemeye hak kazandığını ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvurduğunu belgelemesi zorunludur. İşçinin emekli olması halinde, işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
Kadın İşçinin Evliliği ve Kıdem Tazminatı
Kadın işçi, iş akdini evlenme gerekçesiyle feshettiğinde kıdem tazminatına hak kazanır. İş Kanunu, sadece kadın işçiye özgü olmak üzere, evlilik gerekçesiyle iş akdini feshederek kıdem tazminatını alma imkanı tanımıştır. Kadın işçi, evlendiği tarihten başlamak üzere 1 yıl içinde iş akdini feshederse kıdem tazminatı alabilir. Evlilikten itibaren 1 yıldan fazla süre geçerse, bu gerekçeyle akit feshedilemez.Evlenen işçinin, işe gelmemiş olması dahi işçinin evlenme tarihine göre fiilen evlilik nedeni ile iş akdini feshetmiş olduğunu gösterir. Bu durumda işçi, iş akdini evlilik nedeni ile bir yıl içinde feshetmiş olduğundan kıdem tazminatı hakkı bulunmaktadır.